Jij houdt zoveel van mij dat ik (nog even) bij je blijf

Mensen kunnen stoppen met een liefdesrelatie om verschillende redenen: de liefde is over en uit, ze vinden iemand anders aantrekkelijker/leuker, ze willen andere dingen gaan doen in het leven waar de partner niet in mee kan of wil gaan. Om maar even wat dingen te noemen. Dit zijn allemaal “ik”-georiënteerde beslissingen, gebaseerd op het eigenbelang.

Je kan er echter ook voor kiezen om te blijven bij je toch-niet-zo-leuke-partner ook al wil je eigenlijk stoppen met de relatie. Onderzoek bij heteroseksuele paren door onder andere Rusbultbracht twee hoofdredenen waarom mensen dit doen aan het licht.

Reden 1: De verzonken kosten

Een hoofdreden is dat je zoveel aan tijd, energie, emoties en geld hebt geïnvesteerd in de relatie dat het zonde is dat “weg te gooien”. Je had immers ook goede momenten met de ander? Dit worden de zogenaamde “sunk costs” genoemd, in het Nederlands de verzonken kosten. In de bedrijfswereld wordt ervan uit gegaan dat deze al gedane kosten en inspanningen niet meer zouden moeten meetellen bij de huidige operationele beslissingen. Doe je dat wel, à la de bovenstaande redenering, dan treedt de “sunk cost fallacy” in werking. Kort door de bocht is dit een foute redenering, en dus beslissing, maar eentje die in jouw ogen heel goed en plausibel is. Zeker bij ons Nederlanders, met onze inslag van hard werken en geen geld over de balk gooien, komt dit nogal eens voor. Ga maar na: die oude auto van jou is nu al voor de zoveelste keer kapot en toch blijf je naar de garage gaan en betalen voor de zoveelste reparatie.

Zo is het ook bij relaties waar je veel in hebt geïnvesteerd, dan treedt de, zeer menselijke, commitment escalatie op: je blijft erin investeren ook al weet je diep in je hart dat het tot mislukken is gedoemd. Je wilt niet opgeven want je bent geen “loser” die ermee stopt als het even tegenzit. Je voelt je verantwoordelijk voor het slagen van het “project”, of het nu om werk of relaties gaat, en je zult er daarom alles aan doen om het succesvol te laten eindigen. Nog buiten beschouwing gelaten dat je tegen jezelf wilt toegeven dat je misschien een foute beslissing hebt gemaakt.

En wat ga je doen als je twijfelt: je gaat advies zoeken bij je familie, vrienden etc. Uit onderzoekis echter gebleken dat zo gauw er een psychologische band is tussen jullie, de ander geneigd zal zijn om met jouw (foute) redenering mee te gaan. Die band heb je al snel bij familie, vrienden en collega’s en die zullen dus kennelijk niet zo objectief jou advies geven. Ah, maar dan ga je bij een onafhankelijke, derde persoon langs denkt de slimme lezer nu. Zelfs kleine dingen als dezelfde naam hebben smeedt al deze psychologische-band-die-roet-in-het-eten-gooit met buitenstaanders.

Kritische vraag aan jou:

Hoe zit het met de sunk costs in jouw relatie(s) en je commitment escalatie?
Mocht je goed onafhankelijk advies hierover krijgen: zorg ervoor dat die persoon dan ook echt onafhankelijk is. En dat is best lastig in de praktijk zo blijkt uit het bovenstaande. Wees hier dus alert op.

Reden 2: je schat in dat je slechter af zult zijn dan in je huidige relatie

Een tweede hoofdreden om in de niet meer zo happy-de-peppy relatie te blijven hangen is dat de ongelukkige partner inschat dat de alternatieven, zoals weer opnieuw moeten gaan daten, de mogelijke nieuwe partner en/of het single zijn, minder aantrekkelijk zijn dan de huidige situatie. Dus je bijt je kiezen dapper op elkaar en zet nog maar even door. In jouw optiek is het immers een betere optie dan vertrekken. Dit hangt zeer nauw samen met de spijt-theorie (“regret theory”). Deze gaat in op de negatieve gevoelens (spijt, teleurstelling) die we voelen als we een actie hebben verricht of beslissing hebben genomen waarvan we achteraf denken dat het beter was geweest als we dit niet zo hadden aangepakt. Er is ook zoiets als “anticipated regret”, waarbij je er bij voorbaat van uitgaat dat je spijt gaat krijgen van een bepaalde beslissing. Hoewel dit voornamelijk op het cognitieve gebied speelt (namelijk: denken), heeft ook emotionele gevolgen in het nu omdat je lijf reageert op je gedachten. Anticipated regret speelt een rol bij onze beslissingen zo blijkt uit een groeiend aantal studies hiernaar, onder andere op het gebied van gezondheid. Er wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen spijt die voortvloeit uit een gedane actie (action regret) en die voortvloeit uit het nalaten van een actie (inaction regret). Hoe groter de action regret werd ingeschat, des te lager de intentie- en gedragsbereidheid.

Kritische vraag aan jou:

Is dit van toepassing op jou?
Nieuw: pro-sociaal gedrag is ook reden om bij elkaar te blijven

Het eigenbelang (“self-interestedness”) stond tot nu toe dus centraal in de meeste onderzoeken naar waarom mensen stopten met een relatie of juist toch ervoor kozen om in ongelukkige romantische relaties te blijven.

Uit toenemend onderzoek naar beslissingen waarbij derden betrokken waren, bleek dat beslissers rekening houden met de gevoelens en percepties van de betrokken derden. Dit wordt ook wel pro-socialiteit genoemd. Onderzoekers van dit onderzoek uit 2018 waren benieuwd of pro-socialiteit ook een rol speelt bij “zal ik blijfven of gaan/should I stay or go” beslissingen in romantische relaties. Dit sluit ook naadloos aan bij de interdependentie theorie, een van de meest gebruikte theorieën bij onderzoek naar relaties.

Uit het onderzoek bleek dat bij “potentiele uitmakers” pro-sociale overwegingen inderdaad een rol speelden. Het onderzoek bestond uit twee studies. In de eerste studie werden ruim 1300 deelnemers die een relatie hadden gevolgd gedurende 10 weken. Er werd met name gefocust of de door de deelnemer ingeschatte afhankelijkheid van de partner en de stress die het uitmaken zou opleveren voor de partner invloed had op de kans of het binnen 10 weken uitgemaakt zou worden. Conclusie uit de eerste studie was dat mensen het minder snel uitmaakten als ze geloofden dat de partner erg gecommitteerd was in de relatie of als ze geloofden dat de partner zeer van slag zou zijn als het zou worden uitgemaakt.

De tweede studie bestond uit een pre-geregistreerde herhaling en uitbreiding van de eerste studie waarbij dit keer 500 deelnemers die overwogen het uit te maken gedurende twee maanden gevolgd werden. Dit omdat in de eerste studie het overgrote deel van de deelnemers aangaven tevreden te zijn over hun relatie (met een gemiddelde relatietevredenheid en -commitment van ongeveer een 7 op een schaal van 9). Dit heeft mogelijk het pro-sociale aspect beïnvloed omdat dit het sterkst speelt bij als de een het wil uitmaken en de ander juist wil dat het aanblijft. En dat was bij het overgrote deel van de paren uit studie 1 niet het geval: zij waren gemiddeld (redelijk) tevreden. Het ging in de tweede studie nu om 408 vrouwen, 85 mannen en 7 onbekend met een gemiddelde leeftijd van 32 jaar (range van de leeftijd: 18-76).

De tweede studie met alleen “should I stay or should I go” deelnemers toonde ook aan dat men minder geneigd was het uit te maken als de partner erg gecommitteerd was aan de relatie, en ze het idee hadden dat het continueren van de relatie in het beste belang van de partner was. Interessant was dat in dit onderzoek ook werd gekeken naar de invloed van mogelijke schuldgevoelens, wraakacties van de partner of mogelijk negatief commentaar van familie en vrienden. Deze bleken allemaal niet van invloed te zijn.

Bij de vaak zeer ingrijpende beslissing om wel of niet in een ongelukkige relatie te blijven wordt er dus in het algemeen rekening gehouden met de gevoelens van de partner. Uiteraard met kanttekeningen: Bij mensen die erg op zichzelf gericht zijn, denk bijvoorbeeld aan narcisten, zal pro-sociaal gedrag een geringe rol spelen. Zij zullen immers niet snel geneigd zijn wensen en gevoelens van hun partner te overwegen bij het wel of niet uitmaken.

Pro-sociale overwegingen bij het minder gelukkig zijn in een romantische relatie kan ertoe leiden dat men (iets) langer in een relatie blijft die eigenlijk niet meer voldoet aan de eigen wensen en verlangens. Wat is dan bijvoorbeeld het omslagpunt waarop je alsnog uit de relatie stapt? Wat zijn kritieke factoren? Wanneer is het schadelijk voor jezelf om in een relatie te blijven omwille van een partner? Toekomstig onderzoek hiernaar zal hopelijk antwoord geven op deze belangrijke vragen.

Kritische vraag aan jou: Speelt het pro-sociale aspect een rol in jouw relatie? Wat zou voor jou een tipping-point zijn om eruit te stappen?